Jak motywować uczniów do nauki informatyki?

Jednym z ważniejszych zadań podczas procesu nauczania jest stworzenie systemu motywującego uczniów. Nie systemu, który manipuluje uczniem poprzez zmuszanie go do nauki, ale systemu wytwarzającego w nim samomotywację do nauki. Stworzenie systemu motywującego wewnętrznie jest obecnie niezwykle trudne. Otaczający nas świat zewsząd atakuje nas informacjami przez co jesteśmy przez nie przytłoczeni. Nasz umysł nie jest przystosowany do przetwarzania tak dużej ilości danych w krótkim czasie. Powoduje to problemy kognitywne (np. poczucie dezorientacji), które między innymi przekładają się na brak wewnętrznej motywacji wśród uczniów. Bardzo często jest spowodowane nie tylko ilością konsumowanych informacji, ale także kulturą w jakiej żyjemy.

Obecnie dzieci nie muszą „walczyć” o osiągnięcia. Często spotykamy się z czymś takim jak medale lub nagrody przyznawane za sam udział. Ma to drastyczne skutki w odczuwaniu motywacji przez dzieci. Jeżeli nie muszą się starać ponieważ i tak dostaną nagrodę za udział (oczywiście, nie jest to ta sama nagroda jak ta przyznawana za pierwsze miejsca, ale ośrodek nagrody w mózgu dziecka traktuje ją dalej jako nagrodę, co powoduje wyrzut dopaminy i uczucie zadowolenia ) to po co mają wkładać dużo pracy w osiągnięcie danego, lepszego rezultatu (ten mechanizm jest ściśle związany ze sposobem w jaki funkcjonuje mózg. Mózg działa w trybie „oszczędzania energii” i zrobi wszystko aby zużywać jej jak najmniej. Wysiłek, szczególnie ten umysłowy wymaga dużej ilości energii więc podświadomie wybieramy te czynności, które go nie wymagają). Ogólny spadek poziomu motywacji w społeczeństwie jest spowodowany także tym, że obecnie wielu rodziców zapewnia wszystko swoim dzieciom przez co nie buduje w dzieciach potrzeby zdobywania i osiągania celów . Taka postawa rodziców nie uczy dzieci logicznego myślenia i wpływa destruktywnie na ich motywację. Jak więc w takim otoczeniu budować w uczniach motywację do nauki i pracy. Motywację do żeby wybierali to co jest dobre dla ich przyszłości, co często jest trudne i wymaga wysiłku? Nad tym zagadnieniem pracują obecnie zespoły akademików z całego świata.

Czym jest motywacja?

Czym jest motywacja i jakie są jej rodzaje? Motywacja to przede wszystkim poczucie potrzeby i chęci osiągnięcia danego stanu psychicznego bądź fizycznego, spowodowane czynnikami świadomymi i nieświadomymi dla jednostki. Motywacja ma ogromne znaczenie ponieważ buduje w jednostce chęć działania, która jest kluczowa w osiąganiu sukcesu. Motywacja ma też znaczenie w edukacji. Zauważamy, że uczniowie, którzy są zmotywowani do nauki osiągają lepsze rezultaty od tych, którzy nie wykazują motywacji. Myślę, że każdy z nas nauczycieli pracował z takimi uczniami, takimi studentami. Gdzie widział tą wewnętrzną energię, ten wewnętrzny “drive” do zdobywania wiedzy, do uczenia się. Czysta przyjemność. Ja spotkałem wielu takich uczniów czy studentów, którzy mieli motywację właśnie w obszarze informatyki w jakimś małym zagadnieniu, no nie ukrywam najczęściej cyberbezpieczeństwa ale również i programowaniu gier czy innych elementach. Motywacja występuje pod dwiema postaciami.

Motywacja zewnętrzna

Motywacja zewnętrzna osiągana jest przez zewnętrzne motywatory np. w postaci nagrody. Objawia się tym, że uczniowie uczą się i pracują, ale nie bezpośrednio dla zdobycia wiedzy i rozwijania swoich zainteresowań, a w celu osiągnięcia materialnego rezultatu. Takim rezultatem jest np. zdobycie nagrody, wyróżnienia lub certyfikatu. Motywująca może być też ocena. Motywacja zewnętrzna ma przede wszystkim rozbudzać zainteresowania nauczanym przedmiotem Taka motywacja jest ważna, ale niestety jest bardzo płytka. Motywacja zewnętrzna jest silnie skorelowana z nagrodą. Jeżeli wyeliminujemy zewnętrzną nagrodę to zminimalizujemy też motywację. Ten mechanizm wymaga ciągłej obecności nagrody, co w dłuższym czasie powoduje pewne komplikacje. Jak wiemy apetyt rośnie w miarę jedzenia (jeżeli pierwotną motywacją do pracy było zdobycie pozytywnej oceny, to po zdobyciu kilku takich ocen nagroda przestaje być atrakcyjna i potrzebny jest bardziej atrakcyjny bodziec). Motywacja zewnętrzna jest potrzebna w dwóch przypadkach: motywacji do osiągania krótkoterminowych rezultatów (np. wygrana w konkursie) lub gdy jest podstawą do zbudowania motywacji wewnętrznej.

Motywacja wewnętrzna

Jeżeli mówimy o motywacji wewnętrznej to warto zaznaczyć, że różni się ona od motywacji zewnętrznej. Motywacja wewnętrzna polega na obecności czynników motywujących wewnątrz jednostki; motywacja ta nie jest spowodowana zewnętrzną nagrodą, lecz wewnętrzną (np. osiągnięcia konkretnego stanu emocjonalnego jak uczucie spełnienia). Gdy mówimy o motywacji wewnętrznej to dane osoby chcą być w czymś lepsze, mają jakieś konkretne zainteresowania, chcą się dalej rozwijać. Motywacja wewnętrzna jest trudna do zbudowania. Wiemy, że rzadko przychodzi samoczynnie. Potrzebne jest zbudowanie zainteresowania tematem np. przy użyciu motywacji zewnętrznej. Jeżeli temat zainteresuje ucznia to motywacja zewnętrzna ma szansę przerodzić się w motywację wewnętrzną. W momencie gdy pojawia się motywacja wewnętrzna de facto nie potrzebne są zewnętrzne motywatory w postaci materialnej nagrody. Nagrodą jest sam proces nauki lub pracy a także poczucie osiągnięcia spełnienia. To właśnie motywacja wewnętrzna jest najsilniejsza gdyż buduje w uczniach pragnienie działania. Osiągnięcia ucznia zależą w dużej mierze od jego motywacji wewnętrznej. Działanie motywacji wewnętrznej widać bezpośrednio w osiągnięciach uczniów; motywowani wewnętrznie uczniowie częściej osiągają wyznaczone długoterminowe cele.

Jaki więc jest problem z motywacją uczniów w obecnych czasach?

Problem z motywacją jest bardzo duży, na co zwracają uwagę psychologowie z całego świata. Sposób w jaki żyją obecne dzieci sprawia, że ich motywacja stopniowo zanika. Natychmiastowa gratyfikacja, którą zapewniają media społecznościowe zaburza u dzieci sposób funkcjonowania ośrodka nagrody. Współczesne dzieci wykazują mniejszą motywację do osiągania celów. Jest to spowodowane dwoma czynnikami: sposobem w jaki funkcjonuje współczesny model szkoły a także postawami rodziców. Stosowany w szkole model bardzo często sprawia, że uczniowie zniechęcają się do nauki przedmiotów. Uczniowie skarżą się na nudny sposób prowadzenia zajęć, brak zrozumienia istoty przekazywanych informacji a także brak możliwości rozwijania swoich zainteresowań. Te problemy może rozwiązać nauczyciel poprzez zmianę pewnych elementów w sposobie nauczania. Problemy powodowane przez rodziców są trudniejsze do rozwiązania. Rodzice bardzo często tworzą dzieciom środowisko, które nie motywuje ich do osiągania sukcesu. Spełnianie wszystkich zachcianek dzieci sprawia, że zatracają wewnętrzną motywację, umiejętność krytycznego myślenia, umiejętność samodzielnego myślenia a także wpływa na zaburzenie odczuwania poczucia własnej wartości. Należy pozostawiać dzieciom pewien „niedosyt” tak aby miały wewnętrzną motywację do zdobywania osiągnięć. Jeżeli wspólnie z rodzicami zadbamy o zbudowanie odpowiednich warunków do wytworzenia się motywacji wewnętrznej to zobaczymy znaczącą poprawę w wynikach uczniów.

W jaki sposób wspierać wśród uczniów budowanie motywacji wewnętrznej?

To jest bardzo trudne zadanie. Tak jak widzimy potrzebne jest odpowiednie zbudowanie podstawy, zainteresowania ucznia tematem najczęściej w formie motywacji zewnętrznej, a także stworzenie odpowiedniego środowiska do rozwoju motywacji. Jeżeli popatrzmy statystycznie to w grupie 100 studentów może 3 lub 5 osób ma silną motywację wewnętrzną. W szkołach średnich jest podobnie. A silna motywacja wewnętrzna jest kluczowa. Badania wskazują, że posiadanie przez jednostkę motywacji wewnętrznej (w tym przypadku do nauki informatyki) było silnym predyktorem osiągnięcia sukcesu w branży IT. W literaturze przedmiotu znajdziemy także przykłady badań mierzących wpływ rodzaju motywacji na osiągany przez uczniów lub studentów sukces. Badania wskazują, że motywacja wewnętrzna jest najlepszą formą motywowania. Ale jak ją zbudować? Jakie aspekty wpływają bezpośrednio na pojawienie się motywacji wewnętrznej?

Jak powstaje motywacja?

oczątkowo gdy uczniowie lub studenci wykazują zainteresowanie jakimś tematem, to ich poziom motywacji jest mały. Bardzo często bazują oni na motywacji zewnętrznej, a ich wyobrażenie na dany temat jest często zniekształcone. Tak jest też w przypadku informatyki. Wiele osób przed rozpoczęciem nauki informatyki a później pracy w sektorze IT przyznaje, że początkowe wyobrażenie na temat tego czym jest informatyka i branża IT było inne od tego co występuje w rzeczywistości. Dlatego przede wszystkim ważne jest budowanie świadomości na temat tego jak informatyka wygląda w rzeczywistości. W literaturze występują też przykłady badań, które pokazują, że motywacja wewnętrzna jest budowana poprzez grywalizację. Początkowo punkty, tabele i rankingi (elementy systemu grywalizacji) są stosowane jako motywatory zewnętrzne. Z biegiem czasu uczniowie, którzy początkowo byli motywowani grywalizacją wykształcają głębokie zainteresowanie tematem, które przeradza się w motywację wewnętrzną. Grywalizacja pozwala na utrzymanie zainteresowania tematem (bardzo często trudnym) poprzez system motywatorów zewnętrznych. Gdyby nie nagroda w postaci oceny, zdobytych punktów lub pozycji w rankingu, uczniowie odpuściłby trudne zagadnienie. Ten mechanizm jest kluczowy w procesie budowania motywacji wewnętrznej. Warto zwrócić uwagę na sposób w jaki kwestię motywowania rozwiązali naukowcy.

Zagadnieniu motywacji uczniów bliżej przyjrzeli się naukowcy

Naukowcy z Niemiec postanowili zbadać poziom motywacji uczniów. W tym celu stworzyli badanie, które miało na celu zebranie informacji na temat motywacji wśród uczniów szkół średnich. Autorzy badania stworzyli kwestionariusz, który zbierał informacje na temat motywacji uczniów do nauki w trzech obszarach informatyki (badanie było przeprowadzone wśród uczniów rozpoczynających naukę zaawansowanej informatyki). Pytano uczniów o motywację w obszarze teoretycznym, praktycznym i technicznym. Pytania nie były szczegółowe, nie dotyczyły ściśle określonych technicznych zagadnień takich jak poszczególne algorytmy i struktury danych, języki programowania, obliczenia numeryczne i symboliczne, bazy danych i wyszukiwanie informacji, sztuczna inteligencja. Pytanie o takie techniczne zagadnienia nie miałoby sensu, gdyż uczniowie nie wiedzieli co to jest. Autorzy określili jedynie wspomniane obszary wokół tych zagadnień w celu sprawdzenia aktualnej motywacji uczniów ukierunkowanych na pracę w sektorze IT.

Jakie pytania zadawali naukowcy?

Pytania z obszaru teoretycznego były nastawione na zdobycie ogólnych informacji. Formularz zakładał takie pytania jak: “Chciałbym nauczyć się czegoś o algorytmach”, “Jestem zainteresowany jak w szczegółach działa kryptografia” czy “Jestem zainteresowany jakie jest połączenie matematyki z informatyką”. Kolejna część pytań dotyczyła aspektów praktycznych. Pytania dotyczyły takich zagadnień jak: “Chciałbym napisać swój program i aplikację”, „Chciałbym zrozumieć znaczenie błędów pojawiających się podczas kompilacji”, „Jestem zainteresowany zagadnieniem ryzyka dotyczącego usług w chmurze obliczeniowej”. Obszar techniczny zakładał takie pytania jak: “Chcę zbudować własnego robota”, “Jestem zainteresowany nowymi technologiami komputerowymi”, “Chciałbym naprawiać urządzenia elektroniczne” czy “Interesują mnie techniczne aspekty mojego smartfona takie jak pamięć, aparat czy sensory obecne w urządzeniu”. Pytania były ogólne, zaś uczniowie mieli określić czy dane stwierdzenie w ich przypadku jest prawdziwe czy też nie. Jakie są wyniki uzyskali naukowcy?

Jakie aspekty najsilniej wpływają na motywację uczniów?

Po przeanalizowaniu odpowiedzi naukowcy stwierdzili, że najsilniejsza motywacja występowała w przypadku zainteresowania aspektami praktycznymi. Aspekty techniczne były najsłabszym motywatorem, zaś aspekty teoretyczne znalazły się pomiędzy. Wyniki badań pokazują nam gdzie powinniśmy kłaść nacisk podczas procesu nauczania. Warto zaznaczyć, że każdy uczeń jest inny, to co sprawdziło się w Niemczech niekoniecznie musi sprawdzić się w Polsce. Przed wprowadzeniem nowego modelu warto przeprowadzić podobne badanie wśród uczniów a następnie na podstawie odpowiedzi zdecydować na jaki aspekt zostanie położony największy nacisk. Badania wskazały także, że uczennice wykazywały średnio mniejsze zainteresowanie informatyką niż uczniowie. Dodatkowo wspomniani naukowcy przygotowali pewne modele predykcyjne, które miały określać prawdopodobieństwo osiągnięcia sukcesu w branży IT. Ciekawy jest fakt, że według tych modeli aspektem, który miał największy wpływ na sukces w branży IT było zainteresowanie aspektami technicznymi. Zainteresowania aspektami technicznymi było praktycznie jedynym silnym predyktorem skutecznej nauki i sukcesu w branży IT.

Co kształtuje motywację uczniów?

Naukowcy wskazali na prawdopodobną przyczynę tego zjawiska (aspektów technicznych jako najsilniejszych motywatorów). Przypuszczają, że związane jest to z postrzeganiem przez uczniów środowiska informatycznego. Bardzo często wyobrażenie o informatyce i branży IT jest zniekształcone. Często nie wiemy co dokładnie robi informatyk, czym on tak właściwie się zajmuje. Naukowcy sugerują, że ten problem rozwiąże wprowadzenie kompleksowych i dokładnych opisów stanowisk informatycznych obecnych zarówno na rynku pracy jak i w procesie nauczania. Kompleksowe, realistyczne opisy stanowisk informatycznych powinny być częścią każdego programu nauczania. Jeżeli weźmiemy pod uwagę program nauczania, na przykład na studiach czy w szkołach średnich, to czy ktokolwiek to czyta? Mało osób zapoznaje się z takim programem. Stworzenie takiego programu traktujemy jako kolejny obowiązek. Bardzo często takie programy zawierają informacje, które są niepełne i nie są osadzone w odpowiednim kontekście. Program taki powinien zawierać także wyjaśnienie dlaczego dane zagadnienie będzie poruszanie i w jaki sposób może zostać wykorzystane w praktyce. Dzięki temu zwiększymy świadomość ucznia i wyeliminujemy często pojawiające się pytanie “Po co ja się tego uczę, przecież mi się to nie przyda”. Jeżeli uczniowie będą znali kontekst w jakim osadzone jest dane zagadnienie, a także praktyczne zastosowanie zagadnienia będą bardziej chętni do nauki nowego zagadnienia. Często daję takie przykłady podczas wykładu, na którym są trudne tematy odnośnie złożoności obliczeniowych. Podaje przykłady, które otrzymałem od swoich kolegów, którzy są liderami pewnych zespołów, jak dana wiedza teoretyczna przydała się w rozwiązaniu pewnego problemu w godzinę a nie w dwa miesiące.

Stereotypy też mają wpływ na motywację

Bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na motywację są także obecne w społeczeństwie stereotypy dotyczące informatyków. Zniekształcony wizerunek i stereotypy dotyczące informatyków nie pomagają w motywowaniu uczniów. Stereotypy odbijają się w świadomości ucznia. Powinniśmy pracować nad tym, żeby zmieniać wizerunek informatyka. Pozwoli to nauczyć ucznia odpowiedniej dojrzałości społecznej. W tej chwili wizerunek informatyka bardzo często jest taki: “przestał mi działać komputer, dasz radę go naprawić?”, “dasz radę naprawić mi dysk?” czy “drukarka mi nie działa, możesz na to zerknąć?” czyli są to takie prace, które są bardzo techniczne. Jakoś nie widzimy informatyka jako programisty, jako osoby, która tworzy nowe technologie i niekoniecznie jest zaklinaczem dysków czy drukarek. Na szczęście sytuacja zaczyna się zmieniać. Stary wizerunek informatyka zaczyna być zastępowany nowym, bardziej dopasowanym do nowej roli informatyka jako programisty.

Jak stereotypy o informatykach wpływają na postrzeganie kobiet w branży IT?

W branży IT silnie niedoceniana jest rola kobiet. Bardzo często branżę IT postrzegamy jako miejsce bardzo techniczne, gdzie wiele kobiet się nie odnajduje. Nic bardziej mylnego. Owszem przy tworzeniu oprogramowania występują czynności ściśle techniczne, w których generalnie lepiej odnajdują się mężczyźni. Ale występują też czynności, które wymagają miękkich kompetencji i pewnego wyczucia. W takich czynnościach kobiety radzą sobie zdecydowanie lepiej niż mężczyźni a wynika to wprost w różnic w funkcjonowaniu umysłów kobiet i mężczyzn. To takie pola jak User experience, projektowanie sposobów interakcji użytkownika z aplikacją, oprawa graficzna aplikacji czy także zarządzanie zespołem. Zauważamy, że kobiety rzadziej chcą pracować przy zagadnieniach ściśle technicznych, ale z powodzeniem zajmują się aspektem socjotechnicznym, który jest coraz bardziej kluczowy w aplikacjach, a rozumienie świata IT bardzo pomaga w tym obszarze.

Co więc należy robić aby skutecznie motywować uczniów do nauki informatyki?

Ważną kwestią jest to jak przygotujemy lekcje. Odpowiednio zorganizowany program nauczania przygotowuje ucznia i buduje umiejętności ucznia. Ważny jest też poziom trudności zadań jakie uczniowie rozwiązują. Warto dostosować stopień trudności zadań do poziomu uczniów, tak aby zbyt trudne zadania ich nie przytłoczyły. Jeżeli zagadnienie wymaga zastosowania zadań trudniejszych niż właściwe dla poziomu uczniów warto zastosować grywalizację, która będzie dodatkowym motywatorem zewnętrznym. Warto także wspomnieć, że duże znaczenie ma rzetelna współpraca rodziców i nauczycieli. Jeżeli rodzice nie będą w stanie stworzyć odpowiedniego środowiska do rozwoju ucznia (np. z powodu sytuacji materialnej ucznia) warto uświadomić ich o jego istocie, a także zaproponować pomoc ze strony szkoły w jego stworzeniu. Ważne jest też nagradzanie własnego zdania uczniów, ponieważ pozwala to uczniom na zbudowanie własnej tożsamości przynależności kompetencji, a także nagradzanie inicjatywy uczniów. Aby dobrze zbudować warunki do rozwoju motywacji należy:

Po pierwsze należy nauczać jedynie potrzebnych na rynku umiejętności. Warto zwiększyć nacisk na zadania praktyczne, które wykształcą w uczniach cenne umiejętności. Najlepiej zastosować gotowe zadania przygotowane przez specjalistów IT, takie jak te stosowane na platformie CyberSkiller.
Po drugie należy stworzyć opisu programu nauczania, w którym zawarte będą informacje dotyczące realizowanych zagadnień osadzonych w konkretnym kontekście ze wskazaniem ich praktycznych zastosowań. Warto także zapoznać uczniów z opisem, tak aby nie został przez nich pominięty. Taka forma pozwala także na odpowiedzenie na ewentualne pytania ze strony uczniów. W opisie należy też podać uczniom kryteria ocen, tak aby wiedzieli w jaki sposób ich praca będzie oceniana.
Po trzecie, w początkowej fazie nauczania warto zastosować elementy motywacji zewnętrznej takie jak pozytywne oceny czy grywalizacja. Systemy rankingowe skutecznie motywują uczniów do pracy. Warto to zrobić np. przy użyciu platformy CyberSkiller. Platforma posiada zaimplementowane systemy rankingowe, które pozwalają z łatwością wprowadzić grywalizację do procesu nauczania.
Po czwarte warto przeprowadzić ankietę sprawdzającą zainteresowania i motywacje uczniów przed rozpoczęciem edukacji. Następnie na tej podstawie warto zaplanować na jakie aspekty zostanie położony nacisk (tak aby rozwijać zainteresowania uczniów).
Po piąte należy stworzyć środowisko, w którym uczniowie będą mogli rozwijać swoje zainteresowania. Wyposażenie uczniów w odpowiednie materiały i narzędzia pozwoli im rozwijać się bez zbędnych problemów technicznych, co pomaga w budowaniu motywacji wewnętrznej. Warto organizować zajęcia pozalekcyjne np. koła zainteresowań, na których uczniowie będą mogli lepiej poznać dane zagadnienie. Stosowanie dodatkowych zajęć pomaga w zbudowaniu zaangażowania. Warto zastosować takie rozwiązanie jak platforma CyberSkiller, która zawiera gotowe materiały dydaktyczne, zadania praktyczne a także laboratoria umożliwiające nieograniczone ćwiczenie swoich umiejętności. Platforma działa jako aplikacja WWW, więc może być używana z każdego miejsca i o każdej porze.
Po szóste stosuj różne metody nauczania. Sprawi to, że uczniowie uzyskają ekspozycję na nowe bodźce i nowy sposoby zdobywania informacji, co przekłada się na zwiększone zaangażowanie i budowanie wewnętrznej motywacji. Na motywację uczniów wpływa sposób w jaki nauczyciel przedstawia dane zagadnienie. Odpowiednie przedstawienie zagadnienia jest więc ze strony nauczyciela ważne. Ciekawe metody prowadzenia zajęć bezpośrednio wpływają na motywację uczniów.

Podsumowanie

Aspekt motywacji w procesie edukacji jest kluczowy. Warto zadbać o odpowiednie wykształcenie w uczniach motywacji wewnętrznej. Osiągnięcia uczniów zależą w dużej mierze od ilości włożonej przez nich pracy. A na ilość pracy ma wpływ właśnie motywacja. Posiadanie przez uczniów motywacji wewnętrznej będzie podstawą do osiągnięcia sukcesu nie tylko w branży IT, ale też w pozostałych obszarach życia.